Żużel. Zapomniany żużel w Skalmierzycach. Historia małego ośrodka z Wielkopolski

Żużel w Skalmierzycach i ich tor żużlowy z lat 50. XX wieku. Klub Kolejarz, pierwsze zawody i szybki koniec sekcji

Jeśli chodzi o liczbę funkcjonujących klubów, Wielkopolska od wielu lat należy do czołowych regionów sportu żużlowego w kraju. Obecnie zawody rozgrywane są m.in. w Lesznie, Poznaniu, Ostrowie Wielkopolskim, Gnieźnie i Pile, a do niedawna także – i, miejmy nadzieję, ponownie w niedalekiej przyszłości – w Rawiczu. Niewielu pamięta jednak, że w początkach drugiej połowy XX wieku na żużlowej mapie regionu znajdowały się również inne ośrodki żużlowe. Jednym z nich były Skalmierzyce.

Nowe Skalmierzyce to niewielkie miasto położone południowo-wschodniej części województwa wielkopolskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2024 roku liczyło nieco ponad 4,5 tysiąca mieszkańców. Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku również tutaj pojawili się miłośnicy sportu żużlowego, którzy podjęli próbę utworzenia sekcji motocyklowej.

ZOBACZ TAKŻE:

PGE Ekstraliga żużlowa Polska – Aktualności
Terminarz PGE Ekstraligi 2025 – wyniki meczów żużlowych

O historii żużla w Skalmierzycach wiadomo stosunkowo niewiele. Temat ten poruszył m.in. ceniony dziennikarz sportowy Robert Noga, który w 2013 roku opublikował na łamach portalu SportoweFakty.pl felieton poświęcony dziejom tego ośrodka. Dzięki dalszym kwerendom udało się nieco uzupełnić i poszerzyć informacje zaprezentowane w jego tekście.

Początek lat 50. XX wieku w Polsce to okres dynamicznego rozwoju sportu motocyklowego. Kluby żużlowe i sekcje motocyklowe powstawały wówczas w wielu miejscowościach, niczym grzyby po deszczu, a motocykle – znacznie tańsze od samochodów – stawały się coraz bardziej dostępne dla społeczeństwa.

W Skalmierzycach zawody żużlowe rozgrywano na torze usytuowanym na stadionie przy dzisiejszej ulicy Mostowej. Obiekt ten pełni obecnie funkcję boiska piłkarskiego miejscowej Pogoni, która od sezonu 2021/22 występuje w III lidze (czwarty poziom rozgrywek w Polsce). Co ciekawe, wokół piłkarskiej murawy wciąż widoczne są fragmenty dawnego, żużlowego owalu.

Tor żużlowy w Skalmierzycach został wybudowany w 1951 roku, a jego oficjalne otwarcie odbyło się pod koniec września tego samego roku. Inaugurację uświetniły zawody o mistrzostwo Zrzeszenia Sportowego „Kolejarz” okręgu poznańskiego. Budowę obiektu zrealizowano dzięki wspólnemu wysiłkowi pracowników Warsztatów Drogowych oraz członków miejscowego klubu, którzy wykonywali prace w ramach tzw. zobowiązań lipcowych.

W inauguracyjnych zawodach na skalmierzyckim owalu, 23 września wystartowały drużyny Kolejarzy z Poznania, Piły i Skalmierzyc. Według relacji prasowej po 12 biegach do finału awansowali Rajmund i Norbert Świtałowie z Poznania (późniejsze gwiazdy bydgoskiej Polonii), Kazimierz Ksycki z Piły oraz Henryk Karczewski reprezentujący gospodarzy. W ostatecznej gonitwie zwyciężył Ksycki, wyprzedzając Norberta Świtałę i Karczewskiego. Drugi z braci Świtałów po defekcie nie ukończył biegu finałowego. Na torze, poza oficjalnymi zawodami, pojawił się także 16-letni wówczas Andrzej Krzesiński z Ostrowa (późniejszy indywidualny wicemistrz Polski z sezonu 1955), który ustanowił rekord skalmierzyckiego toru w czasie 1:40,5.

Kolejne zawody na torze w Skalmierzycach odbyły się kilka miesięcy później, w listopadzie 1951 roku, z okazji zakończenia Miesiąca Pogłębiania Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Do rywalizacji stanęli zawodnicy Kolejarza Rawicz, Stali Ostrów oraz gospodarzy – Kolejarza Skalmierzyce. Najlepszy czas dnia, będący jednocześnie nowym rekordem toru (1:31,3), uzyskał czołowy zawodnik rawickiego klubu, Florian Kapała. W klasyfikacji drużynowej zwyciężył Kolejarz Rawicz z dorobkiem 27 punktów, wyprzedzając zespół z Ostrowa (11 pkt) oraz gospodarzy (7 pkt).

Kolejarz Skalmierzyce funkcjonował jako klub wielosekcyjny – działało w nim sześć sekcji sportowych, w tym m.in. piłkarska, siatkarska, żużlowa oraz… szachowa. W maju 1952 roku „Głos Wielkopolski” odnotował w kontekście skalmierzyckiego sportu: W okresie minionych kilku lat powstały: basen pływacki z plażą i szatniami, tor żużlowy, dwa boiska do siatkówki oraz boisko do koszykówki. Staraniem członków klubu opłotowano również cały stadion. Rozpoczęto już szereg dalszych inwestycji, m.in. usypano 110-metrowy wał ziemny, na którym stanąć ma trybuna dla publiczności. Członkowie Kolejarza mogli poszczycić się również zdobyciem około stu resortowych odznaczeń SPO („Sprawny do Pracy i Obrony”), co obrazuje skalę aktywności i zaangażowania działaczy w tamtym okresie.

Na przełomie marca i kwietnia 1952 roku zawodnicy ze Skalmierzyc wzięli udział w turnieju i zgrupowaniu Zrzeszenia Sportowego „Kolejarz”, organizowanym w Rawiczu. W tym samym roku drużyna po raz pierwszy przystąpiła do rozgrywek ligowych. Były to Drużynowe Mistrzostwa Polski maszyn przystosowanych. Wykorzystywano motocykle dostosowane do jazdy na nawierzchniach żużlowych. Takich też używali zawodnicy ze Skalmierzyc.

Warto zaznaczyć, że wówczas funkcjonowała jedna, zawodowa liga ogólnopolska oraz mniejsze, regionalne ligi, w których rywalizowały w dużej mierze zespoły amatorskie i półzawodowe. System rozgrywek DMP maszyn przystosowanych obejmował cztery strefy: południową, północną, wschodnią i zachodnią. Istotna z punktu widzenia niniejszego opracowania strefa zachodnia rozgrywek DMP maszyn przystosowanych była podzielona na ligi okręgowe. W trzeciej grupie Poznańskiej Ligi Okręgowej (PLO) rywalizowały Kolejarz Skalmierzyce, Stal II Ostrów oraz Gwardia Krotoszyn. W pozostałych grupach PLO występowały kolejno Gwardia Śrem, Unia II Leszno i Ogniwo Wągrowiec, a także Unia Poznań, Spójnia Gniezno, Kolejarz Piła i Kolejarz Poznań.

18 maja 1952 roku rozegrano zawody eliminacyjne trzeciej grupy PLO w Ostrowie Wielkopolskim, w których zwyciężyli gospodarze, uzyskując 17 punktów. Drugie miejsce zajęła drużyna ze Skalmierzyc (16 pkt), a trzecie – Gwardia Krotoszyn (15 pkt). Jak relacjonował „Express Sportowy”: Poziom zawodów był wyrównany, przy czym do ostatniego biegu nie było zdecydowanego faworyta. Do najbardziej emocjonujących wyścigów należały bieg pierwszy i czwarty, w których po zaciętej walce dwukrotnie zwyciężył Ryszard Pawlak ze Stali (zawodnik ten zginął 5 września tego samego roku w skutek wypadku na torze w Ostrowie). Najlepszy czas dnia – 1:54,5 – odnotował w biegu drugim Franciszek Nowacki z krotoszyńskiej Gwardii.

W lipcu 1952 roku, z okazji Zlotu Młodych Przodowników Budowniczych Polski Ludowej, odbywającego się w Warszawie w dniach 20–22 lipca, wiele klubów i zrzeszeń sportowych w kraju podejmowało dodatkowe zobowiązania i inicjatywy. Nie inaczej było w przypadku Kolejarza Skalmierzyce. Jak informował Express Sportowy, w planach znalazły się m.in. urządzenie imprezy żużlowej pod hasłem Sportowcy Przodownicy Budowniczych Polski Ludowej, pomalowanie płotu przy torze żużlowym, wyładowanie i przewiezienie jednego wagonu krawężników cementowych oraz ułożenie wzdłuż toru 250 metrów bieżących wspomnianych krawężników.

24 sierpnia 1952 roku drużyna Kolejarza Skalmierzyce wzięła udział w zawodach rozegranych w Opolu (?), w których zwyciężył zespół Kolejarza Piła z dorobkiem 23 punktów. Drugie miejsce zajęło Ogniwo Wągrowiec (14 pkt), a trzecie – zespół ze Skalmierzyc (12 pkt). Barw drużyny bronili wówczas Władysław Grabowski, Franciszek Kempiński oraz Stefan Kubacki. Najskuteczniejszy w zespole okazał się Grabowski, zdobywając 6 punktów (3,0,3). Kubacki uzyskał 4 punkty (1,1,2), natomiast Kempiński – 2 punkty (0,2,0). Oprócz wymienionych zawodników w krótkiej historii sekcji żużlowej skalmierzyckiego Kolejarza występowali także m.in. Henryk Karczewski, Roman Lis, Wacław Witczak, Stefan Rostolski oraz Stefan Kroczyński.

W kolejnym roku, 10 maja 1953 roku w Skalmierzycach rozegrano trójmecz na motocyklach przystosowanych, stanowiący część eliminacji okręgowych strefy zachodniej. Zwyciężyła krotoszyńska Gwardia, zdobywając 21 punktów. Drugie miejsce zajęła druga drużyna Stali Ostrów (16 pkt), a trzecie – gospodarze (15 pkt).

W tym samym roku Henryk Karczewski, zawodnik Kolejarza, wystartował w Indywidualnych Mistrzostwach Okręgu Poznańskiego maszyn przystosowanych, rozegranych 25 października na torze w Lesznie. Występ nie okazał się jednak udany – zawodnik ze Skalmierzyc zakończył rywalizację na ostatnim miejscu, zdobywając zaledwie jeden punkt, wyprzedzając w jednym z biegów Lecha Krystkowiaka ze Stali Ostrów. Triumfatorem zawodów został Zdzisław Waliński z miejscowej Unii.

W kolejnym sezonie, 4 lipca 1954 roku, w Skalmierzycach rozegrano trójmecz z udziałem drugiej drużyny leszczyńskiej Unii, miejscowego Kolejarza oraz Kolejarza II Piła.

Jak informował „Express Poznański” z 13 lipca 1954 roku, rozegrany w Skalmierzycach trójmecz stanowił półfinał na szczeblu wojewódzkim mistrzostw Polski na motocyklach przystosowanych. Zwyciężyła Unia II Leszno z dorobkiem 27 punktów, przed Kolejarzem Skalmierzyce (11 pkt) i Kolejarzem II Piła (9 pkt). Najlepszy czas zawodów – 1:39,2 – uzyskał Leon Majowicz z drużyny leszczyńskiej.

Do czwórmeczu finałowego awansowały drużyny z Leszna i Skalmierzyc, a z drugiego półfinału – Kolejarz Piła oraz Gwardia Krotoszyn.

Finał okręgu rozegrano 2 sierpnia 1954 roku na torze na poznańskim Golęcinie. Zwyciężyła w nim krotoszyńska Gwardia, zdobywając 19 punktów, przed pilskim Kolejarzem (18 pkt) i rezerwami Unii Leszno (12 pkt). Kolejarz Skalmierzyce, choć figuruje w programie zawodów jako uczestnik finału, to – jak ustalił ceniony statystyk i historyk żużla Wiesław Dobruszek – nie dotarł na zawody do stolicy Wielkopolski.

W 1955 roku Kolejarz Skalmierzyce wystąpił jedynie w jednym trójmeczu. Drużyna wzięła udział w zawodach w Śremie, które zgromadziły około czterech tysięcy widzów. Zwyciężyła miejscowa Sparta z dorobkiem 24 punktów, wyprzedzając Kolejarza (13 pkt) oraz Unię II Leszno (11 pkt), występującą w mocno odmłodzonym składzie. Najlepszy czas dnia – 1:29,9 – uzyskał Zbigniew Flegel ze Sparty.

Niepełne dane z tabeli rozgrywek tamtego sezonu wskazują, że drużyna ze Skalmierzyc zamknęła stawkę Poznańskiej Ligi Okręgowej. Zespół rozegrał jeden mecz (ten na torze w Śremie), zdobywając w nim 1 punkt meczowy i 13 punktów biegowych. Liderem rozgrywek był Kolejarz Piła (2 mecze – 6 pkt – 37 pkt biegowych), przed Gwardią Poznań (2–5–38) i Unią II Leszno (3–4–42). Kolejne miejsca zajęły Sparta Śrem, Stal Ostrów oraz Start Gniezno.

Brak środków finansowych sprawił, że w Skalmierzycach zanikła działalność drużyny ligowej. Co stało się z zawodnikami Kolejarza po rozwiązaniu sekcji żużlowej? Trudno powiedzieć. Wiadomo, że najbardziej znany z nich – Władysław Grabowski – w latach 1955–1959 reprezentował barwy ostrowskiej Stali, a w kolejnym sezonie występował w śremskiej Sparcie.

Kilka dekad po rozwiązaniu sekcji żużlowej w Skalmierzycach, w 2017 roku, w pobliskim Ociążu zorganizowano zawody żużla na lodzie, które przyciągnęły liczne grono kibiców. W ostatnich latach w sąsiednim Ostrowie Wielkopolskim miejscowy AKŻ Speedway parokrotnie przeprowadzał zawody towarzyskie, m.in. turnieje charytatywne o Puchar Burmistrza Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce (pisaliśmy o tym tutaj). Można więc stwierdzić, że choć regularne zawody żużlowe w Skalmierzycach pozostają dziś jedynie wspomnieniem, dyscyplina ta wciąż jest w niewielkim stopniu obecna w tym mieście – zarówno w postaci zachowanych fragmentów dawnego toru, jak i poprzez okazjonalne imprezy motocyklowe organizowane w regionie.

• Żużel. „On chodzi do mediów i płacze”! Kowalski uderza w Cierniaka za kulisami serialu
• Żużel. Tom Brennan po groźnym wypadku w USA! Operacja zakończona sukcesem
• Żużel. Przemysław Pawlicki bezbłędny w Kalifornii! Pokonał Łagutę i Janowskiego
• Żużel. Prezes Włókniarz Częstochowa z dużą szczerością! Nie obiecuje cudów
• Żużel. Patryk Dudek zaskakuje szczerością! „Być dobrym człowiekiem – to ważniejsze niż medale”